Kościół Najświętszego Imienia Jezusa

G. B. Gaulli, Tryumf Imienia Jezusa

Sklepienie - Giovanni Battista Gaulli

W roku 1540 papież Paweł III Farnese bullą Regimini Militantis zatwierdził regułę nowego zakonu - Towarzystwa Jezusowego. Centrum duchowym zgromadzenia stał się położony opodal pałacu Weneckiego mały kościółek pod wezwaniem Santa Maria della Strada. W jego miejscu dziesięć lat później założyciel zakonu św. Ignacy Loyola położył kamień węgielny pod budowę nowego kościoła, który stanie się macierzystą świątynią zakonu jezuitów - Il Gesù. Il Gesù to nazwa uproszczona - znaczy po prostu Jezus. Pełne jej brzmienie to Najświętsze Imię Jezusa.
Budowa rozpoczęła się dopiero w 1568 roku, już po śmierci św. Ignacego, w pięć lat po zakończeniu Soboru Trydenckiego, którego wskazówki zostały wcielone w architekturze Il Gesù.
Wielki architekt okresu kontrreformacji Giacomo Barozzi da Vignola zaprojektował kościół o prostej, wręcz ascetycznej strukturze z jedyną, obszerną nawą przeznaczoną dla wspólnoty wiernych oraz serią bocznych, połączonych między sobą kaplic przeznaczonych dla indywidualnej modlitwy i spowiedzi. Dominująca nad całością, świetlista kopuła oświetlająca główny ołtarz miała być miejscem ekstazy, mistycznego przeżycia. Rozwiązania Vignoli i Giacomo della Porta, który kontynuował jego dzieło, staną się prototypem i modelem w europejskiej architekturze sakralnej po XIX wiek.
W drugiej połowie XVII wieku kościół uzyskał dekorację malarską. Jest ona realizacją jezuickiej idei piękna jako przejawu obecności Boga. Giovanni Battista Gaulli, znany jako Baciccia, uczeń Berniniego przeobraził wnętrze w typowo barokową scenę, gdzie rozgrywa się wyrażony freskiem i sztukaterią spektakl tryumfu Imienia Jezusa nad czasem i przestrzenią. Ze złocistego kręgu w centrum sklepienia wyłania się monogram imienia Jezusa - IHS, będący również symbolem Towarzystwa Jezusowego. Wystrzeliwujące z Imienia oślepiające promienie oświetlają zastępy cherubinów i aniołów, spływają na Trzech Króli, którzy jako pierwsi poznali imię Jezusa, na rzymskich cesarzy, na świętych kościoła i sięgają otchłani piekielnych, rażąc pysznych, chciwców, rozpustników i im podobnych zepchniętych poza ramy otwartego w sklepieniu nieba. W kartuszu nad wejściem Gaulli zapisał słowa św. Pawła (Flp 2, 10), których ilustracją jest dekoracja wnętrza - "aby na imię Jezusa zgięło się każde kolano istot niebieskich i ziemskich i podziemnych". Iluzoryczny trzeci wymiar sklepienia staje się realnym w stojących przy oknach u podstawy sklepienia białych, stiukowych figurach, które obserwują rozgrywający się nad głowami kosmiczny dramat . Reprezentują one części świata, gdzie dotarli jezuiccy misjonarze - kościół powszechny, którego członkiem jest także obserwator. Poniżej biegnie fryz złożony z akantowych liści i amorków. Łączy on nawę z kopułą, gdzie Gaulli przedstawił raj, transeptem i apsydą, gdzie przedstawił glorię Baranka Bożego.
Kaplica św. Ignacego w lewym transepcie, dzieło jezuity malarza i matematyka Andrea del Pozzo to tryumf późnego baroku (1695 - 1699). Poraża bogactwem kolorowych kamieni i metali, obfitością dekoracji rzeźbiarskich. U boku Pozzo pracowali najwybitniejsi artyści tego okresu - Algardi, Legros, Monnot, Théodon. Brązowa złocona urna pod ołtarzem chroni relikwie św. Ignacego. Obraz ołtarzowy przedstawia Chrystusa wręczającego sztandar swojemu żołnierzowi Ignacemu Loyoli. Codziennie o 17.30 obraz znika pod podłogą i ukazuje się wykonana z posrebrzonego stiuku figura świętego, która zastąpiła srebrny oryginał rzeźby dłuta P. Legrosa przetopiony w 1798 roku podczas inwazji napoleońskiej. Między licznymi jezuickimi świętymi, których upamiętniono na płaskorzeźbie u stóp Ignacego, znajduje się również klęcząca postać św. Stanisława Kostki. Po prawej stronie ołtarza św. Ignacego otwiera się niewielka kapilca z obrazem Królowej Jezuitów - Madonna della Strada, przed którą modlił się św. Ignacy i jego towarzysze.
W prawym transepcie znajduje się zrealizowany według projektu Pietro da Cortona ołtarz św. Franciszka Ksawerego. Między czterema kolumnami z biało-czerwonego marmuru widnieje obraz C. Maratty przedstawiający śmierć apostoła Indii. W urnie pod obrazem przechowywana jest relikwia ramienia wielkiego ewangelizatora. Z lewej strony otwiera się kaplica Najświętszego Serca Jezusowego, godna uwagi ze względu na obraz P. Batoniego bardzo popularny również w Polsce. W podłodze przed kaplicą - polska pamiątka, grób kardynała J. Radziwiłła, któremu Kraków zawdzięcza zbudowany na wzór Il Gesù kościół św. Piotra i Pawła.
Trzecia kaplica po lewej stronie gości jeszcze jedną, bardzo ważną polską pamiątkę. Jest to relikwia jednego z patronów Polski, katolickiego patrona Białorusi św. Andrzeja Boboli.
Ostatnia przebudowa kościoła sięga XIX wieku. Klasycystyczny ołtarz główny jest rezultatem ostatniej, XIX-wiecznej przebudowy. Wnętrze zostało wówczas dodatkowo wbogacone o okładziny z kolorowych marmurów i alabastrów, które definitywnie pozbawiły je pierwotnie zamierzonej skromności. Ołtarz o kształcie bramy pochodzi z tego okresu. Malowidło przedstawia obrzezanie, czyli moment nadania imienia Jezusowi. Między konchą apsydy a ołtarzem trzy anioły podnoszą, jak ogromną lśniącą monstrancję, promieniujący monogram imienia Jezusa.
Ten sam motyw umieścił na fasadzie nad wejściem do kościoła Giacomo della Porta tak, żeby Imię Jezusa witało wchodzących i zarazem zapowiadało tryumf, o którym opowiada wnętrze.

Home